Het donker als je vriend

Sta vanavond bij dat uur lichten uit van Earth Hour meteen eens stil bij lichtvervuiling. Nee, niet LUCHTvervuiling, maar LICHTvervuiling. Die overdadige lichten van huizen, straten, winkels, reclames, etc. die je belemmeren om de sterrenhemel goed te kunnen zien. UNESCO stelt zelfs dat een onvervuilde nachthemel een recht van de mensheid is. Er is astronomische lichtvervuiling, dat kennen we vast allemaal wel. Deze lichtvervuiling ontneemt ons het zicht op een heldere sterrenhemel. Heb je ook al eens gehoord van ecologische lichtvervuiling?  Deze lichtvervuiling tast het leven op Aarde aan. Het beïnvloedt bijvoorbeeld de waak- en slaapritmes van de mens en gooit migratiepatronen, jachtritmes en paring van dieren in de war.
 

Zien in het donker

Wist je dat je ogen ontzettend goed in het donker kunnen zien? De staafjes en kegeltjes helpen je te zien. De kegeltjes zijn de kleursensoren. Zij hebben het moeilijk als er weinig licht is. De staafjes zijn afgestemd op licht (of gebrek daaraan), maar kunnen geen kleuren onderscheiden. Als je naar de sterren kijkt, doen de lichtgevoelige maar kleurenblinde staafjes het meeste werk, dus de sterren lijken wit. Als je je ogen de tijd geeft om aan het donker te wennen, geef je de staafjes weer werk om beter te kunnen kijken. Als je ogen heel lang de tijd geeft, schakelen zelfs de kegeltjes een beetje in en ontdek je dat sterren kleuren hebben: rood, groen, geel, oranje, blauw. Wow!

Help je ogen een handje en breng niet elke keer met die enkele druk op een knop het kunstlicht in de nacht. Doe minder lampen aan, zet dimmers laag. Doe alle lampen eens uit, laat je ogen wennen en ontdek hoeveel licht er via straatverlichting of misschien wel het licht van je buren jouw huis binnenstroomt. Steek één enkel waxinelichtje aan en verlicht daarmee je hele huiskamer. Wandel eens buiten met volle maan. Of leuker nog, ga naar buiten met nieuwe maan. Oefen je ogen zodat ze weer goed in het donker kunnen zien.

Je plek in het universum

Het nachtduister is niet eng. Het donker is een plek van creatie. Denk aan de baarmoeder waar mensenbaby’s of dierenjongen groeien of aan de donkere schoot van Moeder Aarde waar de zaden veilig bewaard worden tot de lente komt. Overdag zijn we actief naar buiten gericht, ’s nachts kunnen we ons terugtrekken in onszelf. In het donker van de nacht geven we ons lichaam en onze zintuigen rust, bedrijven we de liefde. In de schemer en de nacht dromen we, mijmeren we, voelen we, schrijven poëzie, krijgen ingevingen en inzichten. Het is een terra incognita, maar vooral omdat we ons van de nacht verwijderen, er angst aan toeschrijven en er kunstlicht aan blijven toevoegen.

Als gevraagd wordt een moment van ultieme rust en vrede te beschrijven, antwoorden veel mensen met iets dat met de nacht te maken heeft. Een kampvuur in het bos, een diner bij kaarslicht, kijken naar een heldere sterrenhemel. Het zien van de sterren en de Melkweg doet iets met je. Bob Berman, Amerikaans astronoom, stelt dat je minimaal vierhonderd vijftig sterren moet zien om het 'oh wow' effect te krijgen. Dat gevoel van oneindigheid en dat gevoel van verwondering over je eigen plek in het universum. Wanneer voelde je dat voor het laatst?
 

Je verbinding met de sterren

Gemiddeld zien we ’s nachts in bevolkte gebieden in West-Europa zo'n vierhonderd sterren en maar zelden zien we de Melkweg of noorderlicht. Zonder lichtvervuiling zouden dat zo maar er twee- of drieduizend sterren kunnen zijn, plus Melkweg, plus noorderlicht. In zogenaamde dark sky gebieden kun je nog veel meer sterren zien.

Wat je gewend bent, is je norm. Als je gewend bent maar vierhonderd sterren te zien, ben je je niet eens bewust dat je elke nacht tweeduizend of meer sterren en de Melkweg mist. Stel je voor: sterren van horizon naar horizon, want zo laag zou je nog sterren moeten kunnen zien. De Melkweg als witte baan vol prachtige mythen en legenden zichtbaar boven je. Kijk naar de sterren en laat je ogen wennen aan het donker, urenlang, tot je in de sterren lijkt te vallen. Voel je onderdeel van het Universum en voel je thuis.
 

Draag bij

Doe dus dat kunstlicht vaker uit. Minder aan, gedimder aan, later aan, vaker kaarsen. Kijk hoe jij de hoeveelheid licht in en om je huis kunt verminderen. Minder lampen, andere wattages, andere plaatsing van lampen. Je bijdrage kan ook zitten in het kiezen van andere lampenkappen, die het licht richten op de plek waar het werkelijk nodig is en niet tegelijkertijd de tuin van de buren verlicht, bijvoorbeeld.

Gemeenten kunnen straatverlichting anders inrichten: later aan, eerder uit, ’s nachts tussen bepaalde tijden helemaal uit of alleen aan als iemand de hond uitlaat. Goed voor de natuur, goed voor jou.


Verbinding

De eerstvolgende keer dat je een kans hebt, grijp hem aan en ga naar buiten. Ga alleen of neem je geliefden mee. Kijk samen naar de sterren. In het donker, zo starend naar de sterren, verdwijnt de tijd. Je bent een klein maar onmisbaar groots onderdeel van het Universum. Weet je verbonden met dat oneindige heelal en met jouw plek hier en nu. Blijf sterren zien en dat voelen.

CW/20200328

Inspiratiebronnen:
-    Banish the light and take back the night’ (Irish Times), online krantenartikel geschreven door Peter McGuire, 13 september 2018
-    ‘The End of Night, Searching for Natural Darkness in an Age of Artificial Light’ door Paul Bogard, 2013